Een finaal (en facultatief) verrekenbeding is een clausule, gebruikelijk in een stelsel van scheiding van goederen, die (onder meer en afhankelijk van variant tot variant) ertoe leidt dat de langstlevende via een vordering op de nalatenschap van de eerststervende de totale tegenwaarde van het vermogen van de eerststervende kan bekomen. Voor het Hof van Cassatie was de discussie aan de orde op welk ogenblik deze schuld tot stand komt. Dit is immers van belang om te weten of deze schuld aftrekbaar is als passief in de nalatenschap van de eerststervende.
De clausule opgenomen in het huwelijkscontract van scheiding van goederen was in de aan het Hof voorgelegde casus als volgt geredigeerd: “Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door het overlijden van een echtgenoot, komt aan de langstlevende echtgenoot de optie toe, geheel facultatief en vrijblijvend, om tussen de langstlevende echtgenoot en de erfgenamen van de eerst overleden echtgenoot op verbintenisrechtelijke wijze af te rekenen, bij wijze van huwelijksovereenkomst, alsof de echtgenoten waren gehuwd onder het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen volgens Belgisch recht.” Het Hof van Cassatie verwerpt het cassatieberoep en stelt dat het Hof van Beroep te Antwerpen terecht had geoordeeld dat de echtgenoten een verbintenis onder dubbele opschortende voorwaarde van hun vooroverlijden en van het lichten van de optie door de langstlevende waren aangegaan, zodat de schuld reeds voor het overlijden bestond. Het Hof van Beroep te Antwerpen had immers geoordeeld dat de schuld reeds voor het overlijden was ontstaan en dat deze voortvloeide uit de afwikkeling van de opties uit het huwelijkscontract en dus voorafgaat aan de afwikkeling van de nalatenschap. De schuld wordt definitief, bepaald en opeisbaar als de optie wordt gelicht zodat de uitoefening van de optie niet de schuld doet ontstaan, maar slechts de omvang ervan bepaalt, aldus het Hof van Beroep te Antwerpen.
Hiermee is alvast een belangrijke discussie omtrent het (facultatief) finaal verrekenbeding beslecht. Hoewel uit het arrest dus volgt dat de schuld ingevolge het verrekenbeding aftrekbaar is als passief, zijn met dit arrest niet alle (civielrechtelijke) discussies omtrent het finaal verrekenbeding van de baan. Bovendien kan ook de antimisbruikbepaling roet in het eten gooien. Naar successieplanning toe, blijft voorzichtigheid aldus geboden.
Zoals bekend, is het met de sterfhuisclausule anders vergaan (een sterfhuisclausule werd in het verleden vaak ingevoegd in een gemeenschapsstelsel indien een van beide echtgenoten terminaal ziek werd om ervoor te zorgen dat het gehele gemeenschappelijk vermogen belastingvrij bij de vermoedelijk langstlevende zou terechtkomen). In het Vlaamse Gewest werd de wet enige tijd geleden aangepast zodat deze techniek zijn effect niet meer bereikt. In de andere twee Gewesten zal terdege met de antimisbruikbepaling rekening moeten worden gehouden.
Omtrent de niet-belastbaarheid van een (oude) sterfhuisclausule in het voordeel van de (uiteindelijk) langstlevende werden reeds diverse arresten geveld door het Hof van Cassatie in het voordeel van de langstlevende. In het arrest van 24 maart 2017 was de vraag aan de orde of de inkorting door de kinderen (uit het vorig huwelijk van de eerststervende) ten laste van de (uiteindelijk) langstlevende, van hetgeen werd bekomen via de sterfhuisclausule, tot successierechten kon leiden in hoofde van die kinderen. Het Hof van Cassatie overwoog daarbij: “Het middel dat ervan uitgaat dat inkorting van het huwelijksvoordeel tot gevolg heeft dat het voordeel steeds in de nalatenschap valt, ook buiten het geval dat het voordeel bij toepassing van artikel 5 Wetboek Successierechten wordt gelijkgesteld met een legaat, faalt naar recht.” Het Hof van Cassatie oordeelde tevens dat een huwelijksvoordeel niet in de nalatenschap valt, maar de langstlevende toebehoort ingevolge de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel. Het arrest lijkt a contrario aan te geven dat de inkorting door de kinderen van het voordeel wel wordt getaxeerd in hoofde van die kinderen indien het voordeel zelf aan successierechten of erfbelasting zou worden onderworpen in hoofde van de langstlevende (wat voor het Vlaamse Gewest thans ook mogelijk is bij gebreke aan overlevingsvoorwaarde – oud art. 5 W Succ, thans art. 2.7.1.0.4 V.C.F.).
Nochtans kan men betwijfelen of er wel taxatie kan zijn indien men er de tekst van het oude artikel 5 W. Succ. of het nieuwe artikel 2.7.1.0.4 V.C.F. bijneemt. Daar staat immers woordelijk dat er enkel taxatie is indien de langstlevende echtgenoot ingevolge huwelijksovereenkomst die niet aan de regels voor de schenkingen is onderworpen meer dat de helft van de gemeenschap toegekend krijgt. Ingevolge de interpretatie van het Hof van Cassatie (reeds in 2010, zie hierna) dat het gedeelte van het huwelijksvoordeel dat voor inkorting vatbaar is (en dus aan de regels voor de schenkingen is onderworpen) een huwelijksvoordeel blijft, volgt uit de letterlijke tekst van de wet dat dit inkortbaar gedeelte niet langer belastbaar is (art. 5 W. Succ. juncto art. 2 W. Succ, of art. 2.7.1.0.4 V.C.F. juncto 2.7.1.0.2 V.C.F.). Dit gedeelte is niet belastbaar in hoofde van de erfgenaam die inkort, maar ook niet in hoofde van de langstlevende zelf (indien er geen inkorting zou worden gevorderd). Of dit alles (historisch) de bedoeling was, is een andere vraag (zie hierover reeds eerder G. DEKNUDT, “Sterfhuisclausule volledig onbelast volgens het Hof van Cassatie. Ook gevolgen voor ‘langst leeft al’ bedingen (?)!”, noot onder Cass. 10 december 2010, TFR 2011, 170 e.v.). Ingevolge deze analyse zou immers kunnen worden geargumenteerd dat – ook buiten de hypothese van een sterfhuisclausule – bij een verblijvings- of keuzebeding er geen taxatie kan zijn indien de langstlevende meer dan de helft bekomt van een goed dat werd ingebracht door de eerststervende. Ook dan is het huwelijksvoordeel immers inkortbaar…
Voor de talrijke (lopende) procedures is deze rechtspraak zeker positief. Zoals hoger vermeld, is voorzichtigheid bij het hanteren van beide technieken (afhankelijk van Gewest tot Gewest) in elk geval nog steeds aangewezen. Een beoordeling geval per geval is nodig.
