Auteur: Naïka Deneef

Context

Ongeveer vijf jaar geleden publiceerden wij een nieuwsbrief met als titel: “Verzekeringsgift niet langer dubbel belast”. Hierin konden wij aankondigen dat een schenking van een levensverzekeringscontract aan de eerder aangeduide begunstigde(n) niet langer dubbel belast zou worden bij het overlijden van de schenker. Het Vlaams decreet van 23 december 2016 had er immers voor gezorgd dat indien er al schenkbelasting werd betaald, er bij overlijden niet nog eens erfbelasting betaald moest worden op dezelfde grondslag.

Verzekeringsgiften bij overlijdens vóór 9 januari 2017 bleven evenwel door de Vlaamse belastingdienst (‘Vlabel’) dubbel belast worden: ondanks dat er al schenkbelasting werd betaald op het ogenblik van de schenking, was er volgens Vlabel ook nog erfbelasting verschuldigd op de volledige verzekeringsprestatie bij het overlijden van de schenker – oorspronkelijke verzekeringnemer. Met het standpunt van 12 oktober 2015 (zie evenwel het door ons bekomen arrest van het Grondwettelijk Hof van 9 december 2021 en de overeenkomstige aanpassing van het standpunt van Vlabel) distantieerde Vlabel zich volledig van een brief van de federale belastingadministratie van 9 april 2013. Blijkens de voormelde brief was de federale belastingadministratie immers van oordeel dat er geen erfbelasting meer verschuldigd kon zijn na een zogenaamde “verzekeringsgift”. Ondanks dat de wet – meer bepaald de fictiebepaling van art. 2.7.1.0.6 VCF of art. 8 W. Succ. – niet werd gewijzigd, werd de bepaling aldus achtereenvolgens verschillend geïnterpreteerd door de bevoegde overheden.

De interpretatie van Vlabel van de destijds van toepassing zijnde wetgeving werd door de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent meermaals als correct bevonden. Ons kantoor is er evenwel in geslaagd om deze voor de belastingplichtige negatieve rechtspraak om te buigen, eerst in beroep en vervolgens in cassatie.

Hof van Beroep te Gent

Inhoudelijk werd voor het Hof van Beroep te Gent onder meer ingeroepen dat op het ogenblik van de schenking (in casu in 2013) er enkel kon worden uitgegaan van het standpunt dat door de federale administratie was aangenomen (er was toen immers zelfs nog geen ander standpunt van Vlabel) en dat inhield dat de uitkering uit de beleggingsverzekering ingevolge het overlijden van de schenker – oorspronkelijke verzekeringnemer, niet belastbaar was. Het is ook op het moment van de schenking dat de determinerende keuze wordt gemaakt en het is dan ook op dat moment dat de fiscale gevolgen bepaald moeten worden. Het standpunt van de fiscale administratie was op dat moment duidelijk en moet geacht worden bij de belastingplichtigen rechtmatige verwachtingen te hebben gecreëerd zodat zij hun gedrag hierop mochten afstemmen. Op grond van het vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel, en gelet op het feit dat de wettekst over de ganse periode dezelfde is gebleven, moet dan ook worden besloten – wat het Hof van Beroep te Gent ook heeft gedaan – dat de betrokken belastingplichtigen gerechtigd zijn op de toepassing van de principes uiteengezet in het standpunt dat gold op het ogenblik van de schenking, waarbij de uitkering van de verzekeringsovereenkomst niet belastbaar is.

Hof van Cassatie

Vlabel berustte niet in het arrest en stelde een voorziening in cassatie in. Vlabel hield hierbij vooreerst voor dat de interpretatie van de wet zoals vervat in haar standpunt van 12 oktober 2015 de enige juiste zou zijn (het standpunt van de federale belastingadministratie zou juridisch dus niet correct zijn). Vervolgens stelde Vlabel dat het vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel per definitie moet wijken voor het wettigheidsbeginsel inzake erfbelasting.

Het Hof van Cassatie herhaalt in haar arrest van 21 april 2022 in duidelijke bewoordingen dat de algemene beginselen van behoorlijk bestuur het vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel insluiten. Dit beginsel houdt in dat de burger moet kunnen vertrouwen op wat hij niet anders kan opvatten dan als een vaste gedrags- of beleidslijn van de overheid. Daaruit volgt dat de verwachtingen die de overheid bij de burger creëert, in de regel moeten worden gehonoreerd. Het Hof van Cassatie bevestigt dat op basis van de vaststellingen van het Hof van Beroep te Gent de belastingplichtigen op basis van het vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel gerechtigd zijn op de toepassing van de principes uiteengezet in het standpunt dat gold op het moment van de schenking (het standpunt van de federale belastingadministratie), waarbij de uitkering van de verzekeringsprestatie niet belastbaar is.

Het wettigheidsbeginsel prevaleert aldus niet zomaar steeds op het vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel. Eén van de overwegingen van het Hof van Beroep te Gent stelde immers: “ook als kan aangenomen worden dat de stelling van de federale administratie in rechte onjuist was (…)”.

Guillaume Deknudt (deknudt@deknudtnelis.be)
Sven Nelis (nelis@deknudtnelis.be)
Laurens Lammens (lammens@deknudtnelis.be)

In een recente voorafgaande beslissing (nr. 21052 dd. 27 september 2021) werd bij de Vlaamse Belastingdienst afgetoetst hoe zou worden omgegaan met een onrechtstreekse schenking in onverdeeldheid van de volle eigendom van een beleggingsportefeuille (bankgift) onmiddellijk gevolgd door een afzonderlijke lastgeving, een “beheersvolmacht”, die de begiftigden (de kinderen) zouden verlenen aan de schenkers (de ouders – beiden met geboortejaar 1954). Belangrijk bij de feitenconstellatie was dat de schenking geen enkele verplichting zou opleggen om effectief een volmacht te moeten verlenen.

De beheersvolmacht zou in voorliggende casus een exclusieve en onherroepelijke lastgeving betreffen voor een vaste periode van vijftien jaar waarbij wordt verduidelijkt dat de ouders de bevoegdheid hebben om in naam en voor rekening van de lasthebbers daden van beheer en daden van beschikking te stellen omtrent de geschonken beleggingsportefeuille (waaronder onder meer de bevoegdheid om het beleggingsprofiel te bepalen). Daarnaast zou de volmacht tevens in de mogelijkheid voorzien voor de lasthebbers om uitkeringen te doen aan de lastgevers (de kinderen), zodat de kinderen op die manier onder meer de in de schenking opgelegde rentelast in het voordeel van de schenkers zouden kunnen voldoen. Algemeen is er een rekening- en verantwoordingsplicht en tevens een restitutieplicht voorzien in hoofde van de lastgevers wat gebruikelijk is bij een lastgevingsovereenkomst.

Bij de aanvraag werd het geheel gemotiveerd vanuit de bedoeling om de ouders in te schakelen in het beheer van de beleggingsportefeuille na de schenking gelet op hun veel bredere ervaring in vergelijking met die van de begiftigde kinderen. Bovendien werd benadrukt dat het te schenken vermogen werd gezien als een spaarverrichting (er werd toegelicht dat de kinderen het vermogen niet onmiddellijk nodig hadden om persoonlijke investeringen te doen en dit vermogen wensten te laten renderen op langere termijn).

In de beoordeling stelt de Vlaamse Belastingdienst vooreerst vast dat er geen sprake is van een opschortende modaliteit gekoppeld aan het overlijden van een van de schenkers. De schenking gebeurt onmiddellijk zonder bijkomende opschortende modaliteit. Art. 2.7.1.0.3, 3° VCF waarbij de schenking fiscaal zou gezien worden als legaat met heffing van erfbelasting is derhalve niet van toepassing.

In de tweede plaats oordeelt Vlabel dat de combinatie van de bankgift met de beheersvolmacht – opgesteld zoals voormeld – voor de Vlaamse Belastingdienst tevens geen fiscaal misbruik overeenkomstig de algemene antimisbruikbepaling uit artikel 3.17.0.0.2 VCF vormt.

Ondanks de enigszins beperkte motivering van Vlabel, lijkt het aldus minstens naar fiscale beoordeling door Vlabel “veilig” indien een onrechtstreekse schenking van een beleggingsportefeuille wordt gecombineerd met een exclusieve en onherroepelijke beheersvolmacht voor een bepaalde duur in het voordeel van de ouders/schenkers. Merk op dat in voorliggend geval de onherroepelijke en exclusieve volmacht toch werd voorzien tot aan de leeftijd van ongeveer 82 jaar van de ouders (op het ogenblik van het bekomen van de ruling zijn de ouders immers ongeveer 67 jaar en de volmacht heeft een vaste looptijd van 15 jaar).

Als we deze planningstechniek los van het fiscale vraagstuk bekijken, kent dit ‘controle instrument’ voor de ouders toch wel wat gebreken. Zowel bij de onbekwaamheid als bij het overlijden van een begiftigde stopt diens lastgeving in principe. Bij overlijden kan dit opgevangen worden door het in casu bedongen recht van terugkeer. Wat betreft de onbekwaamheid zou dit mogelijks kunnen worden opgevangen door te voldoen aan de plichtplegingen voor de zorgvolmacht zij het dat de vraag zich stelt of een dergelijke zorgvolmacht wel onherroepelijk kan worden bedongen.

Met de keuze voor deze ‘light controlestructuur’ is men bovendien evenmin met zekerheid vrijgesteld van de plichtplegingen op boekhoudkundig gebied (in vergelijking met de maatschap). In dit verband kan er worden verwezen naar de mening van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen.

Wij blijven dan ook eerder een voorstander om toch met een maatschap te werken, vermits dit vehikel op civielrechtelijk gebied veel meer garanties biedt. Als het behoud van een (zekere) controle in hoofde van de ouders een belangrijk element is, moet dit dan ook 100% waterdicht zijn.

Stéphanie Berghman (berghman@deknudtnelis.be)
Guillaume Deknudt (deknudt@deknudtnelis.be)

Met een recent Cassatiearrest van 9 september 2021 lijkt het Hof van Cassatie terug te komen op het arrest van 9 maart 2020.

In dit nieuw Cassatiearrest rees de vraag of een vordering tegen een deelgenoot tot betaling van de prijs van de aandelen die deze deelgenoot (door het lichten van een optie) van de nalatenschap heeft verkregen, enkel in het kader van de procedure van vereffening en verdeling en dus niet in een afzonderlijke procedure kon worden ingesteld. De eiser in cassatie stelde immers dat dit niet kon, nu er alleszins geen sprake was van een nakende verjaring.

Het Hof van Cassatie stelde het volgende:
“Uit geen enkele wettelijke bepaling volgt dat van zodra er is gedagvaard in gerechtelijke vereffening en verdeling van een nalatenschap, deze vordering tegen een deelgenoot tot betaling van de prijs van de aandelen die deze door optielichting van de nalatenschap heeft verkregen, enkel in het kader van de procedure van vereffening en verdeling en niet in afzonderlijke procedure kan worden ingesteld, ook al heeft een dergelijke vordering een weerslag op de omvang van de te vereffenen en de te verdelen boedel.”

Waar het op zich logisch is dat het Hof stelt dat de vordering tot betaling van de prijs van de aandelen in een afzonderlijke procedure kan worden ingesteld – deze vordering betreft immers niet de eigenlijke procedure vereffening-verdeling – is het laatste deel van de zin evenwel opmerkelijk. Het Hof zegt immers dat, ook al werd er reeds gedagvaard in vereffening-verdeling, toch een afzonderlijke procedure kan worden ingesteld met betrekking tot een vordering die “een weerslag op de omvang van de te vereffenen en te verdelen boedel” heeft. Nochtans had het Hof van Cassatie in het arrest van 9 maart 2020 nog geoordeeld dat een vordering die verband houdt met de vereffening-verdeling, waarmee werd bedoeld dat die vordering “invloed heeft op de omvang van de onverdeeldheid of de wijze van verdeling ervan” in beginsel niet in een afzonderlijke procedure kan worden ingesteld. Het Hof liet in het arrest van 9 maart 2020 evenwel uitzonderingen toe, waarbij o.i. werd gedoeld op de arresten van 26 oktober 2017 en 1 februari 2018, waar initiatieven buiten de eigenlijke procedure vereffening-verdeling toch kunnen én om verjaring te vermijden zelfs vereist zijn. In het arrest van het Hof van Cassatie van 9 september 2021 lijkt de voorwaarde van de verjaring van de vordering nochtans niet te worden gesteld om, los van de vereffening-verdeling, de vordering in een afzonderlijke procedure voor de rechtbank aanhangig te kunnen maken.

Zoals meegedeeld kan er volgens ons op basis van de actuele wettekst van het Gerechtelijk Wetboek alleszins niet worden verantwoord waarom de rechtbank aan zet is wanneer er verjaring dreigt en dat niet het geval is wanneer bijvoorbeeld de verjaring nog niet dreigt of bij vorderingen waar bijvoorbeeld geen verjaringsvraag speelt. In die zin kan het Cassatiearrest van 9 september 2021 worden onderschreven.
Vermits het recente arrest moeilijk te rijmen valt met het arrest van 9 maart 2020 komt het ons voor dat de aflijning tussen de bevoegdheid van de rechter versus die van de notaris-vereffenaar nog steeds bijzonder wazig blijft.

Evy Dhaene (dhaene@deknudtnelis.be)
Guillaume Deknudt (deknudt@deknudtnelis.be)

In een nieuwsbrief van 12 januari 2021 hebben wij u ingelicht over het belangwekkend arrest van het Hof van Cassatie van 7 december 2020. In dat arrest heeft het Hof van Cassatie de discussie beslecht omtrent de ‘timing en het decor’ waarbinnen de erfrechtelijke verrekening (via inbreng of inkorting) van schenkingen (door beide echtgenoten) van gemeenschappelijke goederen diende te gebeuren ingeval er in het huwelijkscontract een verblijvingsbeding was voorzien. Indien het gemeenschappelijk vermogen verblijft aan de langstlevende, dan moet de erfrechtelijke verrekening van schenkingen van gemeenschappelijke goederen volgens het Hof worden uitgesteld tot bij het overlijden van deze langstlevende. Volgens het Hof maken de geschonken goederen dan immers geen deel uit van de nalatenschap van de eerststervende.

Op die manier heeft het Hof van Cassatie de minderheidsstelling gevolgd, nl. dat de verrekening in de nalatenschap dient te gebeuren conform de verdeelsleutel van de huwgemeenschap. De motivering die voor deze stelling wordt gegeven is vermijden dat de lege nalatenschap van de eerststervende (door het verblijvings- of keuzebeding in het voordeel van de langstlevende) anders veel te snel zou leiden tot inbreng/inkorting lastens het begiftigde kind.

Tevens hebben wij u in onze nieuwsbrief gewezen op het feit dat het ook vaak voorkomt in de praktijk dat een verblijvingbeding onder last wordt voorzien. De langstlevende verkrijgt dan wel de volledige huwgemeenschap, maar dit onder de last om aan de nalatenschap van de eerststervende een som te voldoen gelijk aan de helft van de huwgemeenschap. Wij hebben hierbij meegedeeld dat de motivering dat de lege nalatenschap van de eerststervende veel te snel zou leiden tot inbreng/inkorting lastens het begiftigde kind niet opgaat bij een verblijvingsbeding onder last. Er komt immers in het actief van de nalatenschap van de eerststervende een vordering op de langstlevende als gevolg van het verblijvingsbeding onder last.

Het hof van beroep te Antwerpen heeft nu in een (voorlopig onuitgegeven) arrest van 25 januari 2022 geoordeeld dat de erfrechtelijke verrekening van gemeenschapsgoederen effectief niet moet worden uitgesteld tot de nalatenschap van de langstlevende in het geval van een verblijvingsbeding onder last, in casu ten belope van de netto helft van het gemeenschappelijk vermogen.

Het hof stelt dat indien de schenking van de gemeenschapsgoederen niet had plaatsgevonden, de geschonken goederen weliswaar niet in natura in de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot zouden zijn gevallen, maar dat wel de tegenwaarde van de helft ervan als een schuldvordering in het actief van die nalatenschap zou zijn opgenomen. In dat opzicht, zo stelt het hof, kunnen de schenkingen uit het gemeenschappelijk vermogen niet uitsluitend als een verarming van het vermogen van de langstlevende echtgenoot beschouwd worden.

Dat de schuldvordering van de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot op de langstlevende echtgenoot tijdens het leven van de langstlevende niet opeisbaar is, doet hieraan volgens het hof geen afbreuk.

Het hof besluit dan ook dat bij een verblijvingsbeding onder last de erfrechtelijke verrekening van de schenkingen van gemeenschapsgoederen niet enkel in de nalatenschap van de langstlevende dient te gebeuren, maar dat de schenkingen proportioneel in de nalatenschappen van elk van de ouders verrekend moeten worden.

Evy Dhaene (dhaene@deknudtnelis.be)
Guillaume Deknudt (deknudt@deknudtnelis.be)

In een arrest van het hof van beroep te Gent van 27 april 2021 wordt de Vlaamse belastingdienst opnieuw teruggefloten bij de foutieve interpretatie en toepassing van de algemene antimisbruikbepaling. Een constructie waarbij echtgenoten goederen uit de gemeenschap hadden gebracht, met het oog op de eenzijdige schenking van één echtgenoot aan de andere, wordt daarbij door het hof niet aanzien als fiscaal misbruik. De rechtspraak toont hiermee een steeds duidelijkere tendens die Vlabel er moet toe aanzetten om de antimisbruikbepaling voortaan correct te gaan toepassen.

De feiten waren als volgt. Een kinderloos echtpaar was gehuwd onder het wettelijk stelsel (zonder huwelijkscontract), waaraan twee dagen voor het overlijden van de man nog gesleuteld werd door een uitbreng te doen van bepaalde roerende goederen uit de gemeenschap naar de eigen vermogens van beide echtgenoten (op symmetrische wijze). Ook werd tegelijkertijd een keuzebeding toegevoegd voor wat betreft de resterende gemeenschapsgoederen. Vlak na deze wijziging ging de man over tot een notariële schenking aan zijn echtgenote van de door hem (door de uitbreng) verkregen roerende goederen, met voorbehoud van een levenslang vruchtgebruik. In deze schenking werd ook een fideïcommis de residuo ten voordele van bepaalde familieleden voorzien, die deze schenking ook meteen hebben aanvaard. De schenkingsakte werd geregistreerd en er werd dus ook schenkbelasting betaald, evenwel pas nadat de man was overleden.

Vlabel achtte dit tot fiscaal misbruik. Men wou gaan belasten “alsof de uitgebrachte goederen nog tot het gemeenschappelijk vermogen behoorden en vervolgens door een verblijvingsbeding aan de langstlevende echtgenoot zouden zijn toegekomen”. Dit zou tot gevolg hebben dat de helft van de uitgebrachte goederen (= de geschonken goederen) toch nog aan erfbelasting onderworpen worden op grond van artikel 2.7.1.0.4 VCF, dat voorziet in erfbelasting wanneer de langstlevende meer dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen verkrijgt via huwelijksvoordeel. Daarnaast riep Vlabel ook de frustratie in van artikel 2.7.4.1.1 VCF, dat voorziet in de progressieve tarieven in de erfbelasting. Volgens Vlabel was de schenking nl. gebeurd aan het vlakke tarief van 3% schenkbelasting, terwijl deze goederen – indien ze nog in de nalatenschap aanwezig zouden zijn geweest – belast zouden zijn aan het tarief van 27% erfbelasting.

De belastingplichtige tekende bezwaar aan tegen de aanslag en werd uiteindelijk gevolgd door de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent. Ook het hof van beroep te Gent stelt Vlabel nu volledig in het ongelijk en sluit fiscaal misbruik uit. Hoewel men dat eerder deed om bewijstechnische redenen en niet zozeer omwille van de feitenconstellatie, is deze rechtspraak van groot belang aangezien deze Vlabel terechtwijst op meerdere punten. Het Gentse hof past nl. steeds vaker – geheel terecht – het strikte stelsel van bewijs en tegenbewijs toe, zoals vastgelegd in de wettekst van de algemene antimisbruikbepaling en zoals ook geïnterpreteerd door het Grondwettelijk Hof, hetgeen echter zelden tot nooit door Vlabel wordt gevolgd. Vlabel beperkte zich ook hier eenvoudigweg tot de vaststelling dat het echtpaar zich buiten het toepassingsgebied van bepaalde wetsbepalingen had geplaatst (artikelen 2.7.1.0.4 VCF en 2.7.4.1.1 VCF), zonder verder de doelstellingen van die bepalingen te onderzoeken, laat staan enige strijdigheid met die doelstellingen aan te tonen. Men haalt enkel omstandigheden en vermoedens aan (zoals de korte tijdspanne tussen de verrichtingen en het overlijden, het feit dat de schenking uitsluitend door de overledene gebeurde, …), op basis waarvan Vlabel besluit dat “alles duidelijk is opgezet om erfbelasting te ontwijken” en er dus fiscaal misbruik zou voorliggen. Het mag een geruststelling zijn dat het hof hierin niet meegaat, waarbij men herhaaldelijk benadrukt dat Vlabel faalt in de bewijslast (te weten dat Vlabel niet aantoont dat de doelstellingen van de ingeroepen wetsbepalingen worden geschonden). Ook de argumentatie van Vlabel dat de schenker de beoogde situatie (bescherming van de langstlevende) perfect op andere (fiscaal minder gunstige) manieren had kunnen bekomen, doet men van de hand. “De belastingplichtige beschikt nog steeds over de vrije keuze voor de minst belaste weg”, aldus het hof.

Vlabel zal door deze rechtspraak steeds meer genoodzaakt zijn om het objectieve element van fiscaal misbruik wél correct te gaan aantonen en niet langer te oordelen op basis van “aanvoelen”. Zo niet, zal de rechtspraak voor belastingplichtigen een stimulans zijn om een aanslag met toepassing van de algemene antimisbruikbepaling te gaan aanvechten. In elk geval heeft de constructie die in casu voorlag, zijnde uitbreng én eenzijdige schenking, voorlopig de toetsing aan de algemene antimisbruikbepaling doorstaan, waardoor deze met een nog groter comfort kan worden aangewend waar nodig. Dit laatste is dan vooral in situaties waarbij één van beide echtgenoten terminaal ziek is en een schenking aan de kinderen niet mogelijk of wenselijk is.

Hanno Decoutere (decoutere@deknudtnelis.be)